Hatid

HATID

wala ka raw doon noong panahon ng marsyalo

anang matanda't makagintong panahon sa iyo

wala rin tayo noong panahon ni Bonifacio

panahon ni Julius Caesar ay nabasa lang ito

marsyalo, wala ka pa nang karapata'y siniil

maganda raw ang gintong panahon, anang matabil

ay, wala rin tayo nang si Bonifacio'y kinitil

noong Romano sa kapangyariha'y nanggigigil

inihahatid ka sa nais burahing gunita

na sa katotohanan ay wala kang mapapala

payag ka bang kasaysayan ay sinasalaula?

upang krimen nila sa baya'y mapawi't mawala?

dapat lang nating ipaglaban ang dangal ng bayan

ang gunita ng dinahas, iwinala't pinaslang

di dapat halibyong ang umiral sa kasaysayan

katotohanan ay huwag ihatid sa kawalan

- gregoriovbituinjr.

07.29.2022

halibyong - fake news, ayon sa UP Diksiyonaryong Filipino, p.426

Eman Lacaba

EMAN LACABA

I

isinilang noong Araw ng Karapatang Pantao

pinaslang sa anibersaryo ng Jabidah Massacre

siya si Eman Lacaba, manunulat, prinsipyado

naging mandirigma noong diktador pa'y nasa poder

manunulat na maraming nakamit na gantimpala

guro, artista sa entablado, organisador din

pag wala raw papel, siya'y nagsusulat sa palara

palaisip na tibak, mangangatha rin ng awitin

natanggal sa pagkaguro nang sumama sa aklasan

ng manggagawa, at siya'y nagpasiya nang mamundok

upang maging mandirigma't tagapagtanggol ng bayan

patuloy pa ring nagsulat, may baril mang nakasuksok

natagpuan ng kaaway, agad silang pinutukan

mga kasama'y napatay, dalawa silang natira

walang ititirang buhay, ayon sa mga kalaban

unang binaril ay buntis, sumunod ay siya naman

II

ang mandirigmang maraming tula sa Philippines Free Press

sa bahay ng biyenan ko'y nahalungkat ko't tinipon

ang makatang tinulad kay Rimbaud na makatang Pranses

taospusong pagpupugay sa halimbawa mo't layon

ang Cultural Center of the Philippines nama'y lumikha

ng Gawad Eman Lacaba na para sa manunulat

na kabataan, mga mananalaysay, at makata

natatanging gawad sa paglilingkod at pagmumulat

- gregoriovbituinjr.

07.15.2022

* Halaw ang mga datos sa Bantayog ng mga Bayani

* Emmanuel Lacaba (Disyembre 10, 1949 - Marso 18, 1976)

Bakit dapat natin tutulan ang PAREX?

BAKIT DAPAT NATIN TUTULAN ANG PAREX (PASIG RIVER EXPRESSWAY)?

Habang rumaragasa ang COVID-19 sa nakalipas na dalawang taon, naging abala ang San Miguel Corporation (SMC) Infrastructure sa pagtulak ng dambuhalang proyektong sa wari nito ay paiikliin ang biyahe mula Manila hanggang Rizal sa loob ng 15 minuto. Magsisilbi rin umano itong ugnay ng hilaga at timog na lalong magpapabilis sa mga biyahe sa mga lugar dito. Ang proyektong ito ay ang Pasig River Expressway Project o PAREX. Babaybayin nito ang 19.37 kilometrong kahabaan ng Ilog Pasig na tatagos sa mga siyudad ng Maynila, Mandaluyong, Makati, Pasig at Taguig. Pero ang PAREX ay hindi lamang usaping trapiko. Maaaring magdulot ito ng panandaliang tugon sa problema sa trapiko pero sa huli mas lalamang ang perwisyong dulot ng PAREX kaysa benepisyo.

MGA DAHILAN

1. DEMOLISYON AT SAPILITANG PAGLIKAS. Upang itayo ang PAREX, kakailanganin nitong matiyak ang akses ng mga eksipo (equipment). Nanganganib ang mga komunidad maralita na maaaring tukuying daanan para sa mga kasangkapan sa pagtatayo ng expressway. Demolisyon at sapilitang paglilikas ang ibig sabihin nito. Marami sa mga komunidad maralita ang matatagpuan sa kahabaan ng Ilog Pasig.

2. PAGPATAY SA ILOG PASIG. Ilang dekada na ang tinagal ng mga insiyatiba para buhayin ang Ilog Pasig mula pa sa panahon ni dating pangulong Fidel V. Ramos hanggang sa kasalukuyan. Bagaman malaki-laki pa ang kailangang gawin, malayo na ang inunlad ng pagpapasigla ng Ilog Pasig. Tatabunan ng PAREX ang Ilog Pasig sa kahabaan kung saan ito itatayo. Maaari itong ikamatay ng mga halaman at hayop dahil sa pagkawala ng init mula sa araw. Magsasagawa din ng dredging ang SMC na tinuring na paglilinis ng ilog. Bukod sa wawasakin ang mga lamang tubig dahil sa dredging, malaking katanungan kung saan iimbakin at itatapon ang mahigit 54,000 toneladang dredge materials.

3. PAGLALA NG POLUSYON. Taliwas sa sinasabi ng SMC Infractructure, hindi bababa ang pagbuga ng maruruming hangin tulad ng carbon dioxide kapag naitayo ang PAREX. Bagkus, dahil sa pagdagsa ng mga sasakyan ay lalala ang polusyon sa hangin. Lubhang peligroso ito sa mga kabahayan at komunidad na katabi ng itatayong expressway. Bukod sa usok, isang problema rin ang ingay o noise pollution.

4. PAGLALA NG GHG EMISSIONS, PAGLALA NG KRISIS SA KLIMA. Sa sariling pagtaya ng SMC, aabot sa 63,000 tonelada ang ibubugang carbon dioxide sa pagtatayo pa lang ng PAREX. Mas tataas pa ito kapag dinagsa at dinaanan na ito ng libu-libong sasakyan. Ang sobra-sobrang konsentrasyon ng carbon dioxide sa himpapawid ay pangunahing dahilan ng pag-init ng planeta o global warming, Mababalewala ang pagsusumikap ng kapwa pambansa at lokal na pamahalaan na pababain ang greenhouse gas emissions (GHG) dahil sa mga proyektong tulad ng PAREX.

5. PELIGROSO SA LINDOL. Sa sariling pag-aaral ng SMC, hindi nito matiyak ang kaligtasan ng mga dadaan sa PAREX kapag tumama ang malakas na lindol tulad noong Intensity IX 1968 Casiguran Earthquake at 1990 Luzon Earthquake. Itatayo ang PAREX sa liquefaction hazard area o lugar na malambot o lumalambot ang lupa. Wala mang lindol, peligroso ang PAREX dahil sa mismong pagtatayuan nito.

6. WAWASAKIN ANG MGA MAKASAYSAYANG GUSALI. Mismo ang SMC ang nagtukoy na may 15 historical sites ang nasa loob ng 1 km radius ng PAREX pero hindi nito binabanggit alin dito ang direktang tatamaan. May tatlong historical sites ang dadaanan ng PAREX, hindi kasama rito ang Intramuros na nasa ruta rin ng proyekto.

7. PAGLABAG SA PHILIPPINE ENVIRONMENT IMPACT STATEMENT (EIS) SYSTEM. Depektibo at kapos ang environmental impact statement (EIS) na ginawa ng San Miguel Corporation para sa PAREX. Imbes na maglinaw kung paano tutugunan ang nakikitang epekto ng PAREX sa kalikasan at komunidad, mas maraming isyu ang hindi nasasagot tulad ng usapin ng lindol, pagbaha, alikabok, epekto sa Ilog Pasig, atbp. Bukod sa laman ng EIS, depektibo rin ang naging proseso na magtitiyak ng makabuluhang paglahok ng mga stakeholders halimbawa na dito ang ginawang online public hearing kung saan naka-mute ang mga participants at walang opsyon na makapagpahayag ng saloobin dahil "disabled" ang chatbox.

* MAY ALTERNATIBA. Hindi totoo na walang alternatiba at ang tanging pagtatayo lamang ng PAREX ang solusyon nila sa problema sa trapiko. Ilan sa mga alterbatiba ay ang pagpapaunlad at pagpapalawig ng Pasig Watercraft Transport, pagpapaunlad ng public transport system sa Metro Manila, kasama na yung mga railway system at pagtatayo ng 20-kilometrong bike route sa tabi ng Ilog Pasig.

Philippine Movement for Climate Justice (PMCJ)

Kadastro

KADASTRO

ilang beses kong narinig sa usaping palupa

ang salitang KADASTRO sa isyu ng maralita

na sa pananaliksik pala'y salitang Kastila

ang sukat ng lupa sa lungsod at sa lalawigan

ay nasusulat sa kadastro na isang talaan

na iniingatan sa nakatalagang tanggapan

kaya sa isyung pabahay ng kapwa mahihirap

ang usaping ito'y dapat mabatid naming ganap

lalo't ipinaglalaban ang tahanang pangarap

magkaroon ng bahay ay karapatang pantao

ngunit bawat metro kwadrado ng lupa'y magkano

mura sa malayo, mahal na pag may market value

aaminin ko, na di pa ako nakakakita

ng kadastro sa pampamahalaang opisina

na sa aking haraya, ito ba'y matriks o mapa?

nakita ko dati ay mapa ng lugar, may sulat

nakadrowing ang lupa, marahil may mga sukat

iyon ba'y kadastro, kung hindi pa, daghang salamat

- gregoriovbituinjr.

07.14.2022

* litrato mula sa UP Diksiyonaryong Filipino, p. 539

Himagsikang panlipunan

HIMAGSIKANG PANLIPUNAN

Pinagmulan: Eugène Pottier, Chants Révolutionnaires (ikalawang edisyon), Paris, Bureau de Comité Pottier, [n.d.] ;

Isinalin mula Pranses ni Mitchell Abidor;

CopyLeft: Creative Commons (Attribute & ShareAlike) marxists.org 2018.

Malayang salin mula sa Ingles ni Gregorio V. Bituin Jr.

15 pantig bawat taludtod

Nakita nang lumitaw ang dambuhalang halimaw,

Ang malalaking kilabot at ang mga bagito,

Ang mga heneral pati ang mga kaparian

Lahat sila’y nangatal: ang sandal na’y dumatal!

Dinagundong ng lintik yaong mata’t angking bisig,

Hindi palihim na kumikilos yaong Paggawa:

Kumikilos  iyon at gumagana nang hayagan

At nag-oorganisa nang walang sinumang amo!

Anila: “Sa daigdig at sa mga bunga nito,

Sa mga kasangkapan at lahat ng nalilikha,

Nilahad mo ang iyong kamay: isuko mo sila!"

"At dumating kayo, na nakamamatay na multo

Upang makibahagi lang ba sa pamumuhunan?"

"Upang ipamahagi? Hindi! Upang kunin lahat!

sa Manchester noong 1881

* Isinalin noong Hulyo 3, 2022

* Litrato mula sa google

* Talasalitaan

dambuhala - salin ng great, imbes na dakila

halimaw - salin ng colossus, imbes na higante o malaki

bagito – salin ng parvenus

SOCIAL REVOLUTION 

Source: Eugène Pottier, Chants Révolutionnaires (second edition), Paris, Bureau de Comité Pottier, [n.d.] ;

Translated: by Mitchell Abidor;

CopyLeft: Creative Commons (Attribute & ShareAlike) marxists.org 2018.

Seeing the great colossus appear,

The big shots and the parvenus,

The generals and priests

All of them are trembling: the moment has arrived!

Thunder bolt eyes and bare arms,

Labor doesn’t act in secret:

It works openly

And will organize without master!

It says: “On the globe and its fruits,

On tools and all produced,

You laid your hands: give them up!”

“And so you come, fatal specter

To share in capital?"

"To share it? No! To take it all!

Manchester 1881

Hiyaw upang maningil

HIYAW UPANG MANINGIL!

Tula ni Vladimir Mayakovsky 

Isinalin sa Ingles ni Lika Galkina kasama si Jasper Goss, 2005.

Malayang salin sa wikang Filipino ni Gregorio V. Bituin Jr.

Ang gardang ng digmaan ay dumadagundong ng dumadagundong.

Inihihiyaw nito: itulak ang bakal sa mga buhay.

Mula sa bawat bansa

alipin sa alipin

na itinapon sa bayonetang bakal.

Para sa kapakanan ng ano?

Nayayanig ang lupa

sa gutom

at hinubaran.

Sumisingaw ang sangkatauhan sa dugong nagsidanak

kaya lang

sinuman

saanman 

ay maaaring makaapak sa Albania.

Mga pulutong ng taong gapos sa masamang hangarin,

yaong upak nang upak sa mundo

para lamang

sa sinumang ang sinasakyan

ay makadaan nang walang bayad

sa pamamagitan ng Bosporus.

Nalalapit na

ang daigdig

ay hindi magkakaroon ng tadyang na buo.

At ang diwa nito’y bububutin.

At tatapak-tapakan

para lang sa sinuman,

ilalatag

ang kanilang kamay

sa Mesopotamia.

Bakit nangyaring 

isang bota

ang bumagsak sa Daigdig — bitak at magaspang?

Ano ang nasa itaas ng labanan sa alapaan -

Kalayaan?

Bathala?

Salapi!

Kailan ka titindig ng buo mong taas,

ikaw,

na inalay ang buhay mo sa kanila?

Kailan ka magbabato ng tanong sa kanilang mukha:

Bakit tayo naglalabanan?

* Talasalitaan

gardang – salitang Ilokano ng tambol, ang tambol naman ay mula sa wikang Espanyol na tambor

* Isinalin noong ikatlo ng Hulyo, 2022

* Litrato mula sa google

CALL TO ACCOUNT!

by Vladimir Mayakovsky

translated by Lika Galkina with Jasper Goss, 2005.

The drum of war thunders and thunders.

It calls: thrust iron into the living.

From every country

slave after slave

are thrown onto bayonet steel.

For the sake of what?

The earth shivers

hungry

and stripped.

Mankind is vapourised in a blood bath

only so

someone

somewhere

can get hold of Albania.

Human gangs bound in malice,

blow after blow strikes the world

only for

someone’s vessels

to pass without charge

through the Bosporus.

Soon

the world

won’t have a rib intact.

And its soul will be pulled out.

And trampled down

only for someone,

to lay

their hands on

Mesopotamia.

Why does

a boot

crush the Earth — fissured and rough?

What is above the battles’ sky -

Freedom?

God?

Money!

When will you stand to your full height,

you,

giving them your life?

When will you hurl a question to their faces:

Why are we fighting?